Chương 1: Tiền bạc và các mối quan hệ – Trò chuyện với con về tiền bạc

Hãy giơ tay nếu cha mẹ bạn đã từng có cuộc trò chuyện với bạn về tiền bạc.
Không phải những cuộc trò chuyện thông thường, mà là về cách quản lý chi tiêu, tiết kiệm và lập kế hoạch cho tương lai. Chúng tôi đoán rằng không nhiều người sẽ giơ tay.
Mỗi năm, chúng tôi hỗ trợ hàng nghìn cặp vợ chồng giải quyết các vấn đề tài chính. Qua hơn mười năm làm việc, chúng tôi nhận thấy rằng việc giải quyết vấn đề tiền bạc không phụ thuộc chủ yếu vào khả năng tính toán hay kiến thức về thị trường. Thay vào đó, điều quan trọng hơn là kỹ năng giao tiếp, sự thấu hiểu lẫn nhau và cam kết ưu tiên mối quan hệ lên trên những áp lực về ngân sách.
Điều này cũng đúng khi bạn bắt đầu dạy con về tiền bạc. Chúng tôi thường nghe cha mẹ chia sẻ:

“Con trai tôi chẳng có chút trách nhiệm nào với tiền bạc.”
“Con tôi thường tiêu tiền vào những thứ vô bổ.”
“Tôi mệt mỏi vì mỗi lần vào cửa hàng, bọn trẻ lại đòi mua đồ chơi.”
“Chúng luôn mong chúng tôi mua cho những món đồ đắt tiền vào dịp Giáng sinh.”
“Con trai tôi cần bắt đầu tiết kiệm để chuẩn bị cho việc học đại học, nhưng dường như cháu không thể thực hiện điều đó.”

Những lo lắng này xuất phát từ mong muốn con cái tránh được các khó khăn tài chính. Cha mẹ sợ rằng nếu không dạy con kỹ năng quản lý tiền bạc từ sớm, chúng sẽ gặp khó khăn, nợ nần chồng chất trong thẻ tín dụng và không có tiền tiết kiệm. Và phần lớn, những lo lắng này là có cơ sở.

Trẻ em cần được dạy về cách sử dụng tiền bạc. Những kỹ năng quản lý tài chính không tự nhiên mà có, chúng phải được học tập và rèn luyện qua thời gian. Do đó, trong số những kỹ năng sống mà chúng ta cần trang bị cho con cái, kỹ năng quản lý tiền bạc là một trong những kỹ năng quan trọng nhất. Tuy nhiên, có nhiều kỹ năng liên quan đến tiền bạc mà không phải bậc cha mẹ nào cũng nhận ra, bởi chính họ đôi khi cũng chưa thực sự thành thạo những kỹ năng này.

Khi thảo luận về tiền bạc, chúng ta thường nhìn từ hai góc độ. Góc độ đầu tiên liên quan đến các vấn đề tài chính như lập ngân sách, tài khoản tiết kiệm, quản lý nợ, quỹ hưu trí, quỹ học đại học, hóa đơn điện thoại, vé đỗ xe, và nhiều khoản chi tiêu cần thiết khác. Tuy nhiên, góc độ thứ hai mà chúng tôi muốn nhấn mạnh trong cuốn sách này lại liên quan đến mối quan hệ của bạn với tiền bạc – cụ thể là những động lực và cách bạn đưa ra các quyết định tài chính. Đây bao gồm những niềm tin ngầm ẩn và suy nghĩ mà bạn có khi xử lý tiền bạc.

Hãy thử suy ngẫm một chút. Ngôi nhà bạn đang sống, đó là một quyết định về tiền. Công việc bạn đang làm cũng là một quyết định liên quan đến tài chính. Chiếc xe bạn lái, đôi giày bạn mang, ly cà phê bạn uống, hay chương trình truyền hình bạn xem đều là kết quả của những quyết định tài chính.

Và khi có con cái, những quyết định tài chính hàng ngày càng trở nên rõ ràng hơn. Bạn có thể suy nghĩ xem nên sinh con tại bệnh viện hay tại nhà, đi làm hay ở nhà chăm con, dùng tã vải hay tã dùng một lần, tự nấu ăn hay mua sẵn ở cửa hàng. Cho con học trường công hay trường tư, mua quần áo mới hay dùng lại đồ cũ? Tất cả những quyết định này xuất hiện cùng với những khoản tiền tiêu vặt, quà sinh nhật, chi phí các chuyến đi thực tế, giày mới, trại hè, học piano, ba lô bị rách, và nhiều khoản khác phát sinh theo thời gian.

Theo báo cáo của Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ hàng năm về “Chi tiêu cho trẻ em trong các gia đình”, báo cáo năm 2013 đã tính toán mọi khoản chi từ nhà cửa, thực phẩm, chăm sóc sức khỏe đến giáo dục, đưa ra con số chi phí trung bình hàng năm cho mỗi đứa trẻ dao động từ 13.000 đến 15.000 đô la. Mỗi năm, cho mỗi đứa trẻ. Đó là một gánh nặng tài chính đáng suy nghĩ.

Những quyết định về tiền bạc hàng ngày cho thấy gia đình nào cũng phải giải quyết vấn đề tài chính ít nhất một lần trong ngày, nếu không muốn nói là nhiều hơn. Và điều quan trọng hơn nữa là những cảm xúc và mong đợi đằng sau các quyết định này. Một đứa trẻ có thể xin bạn 25 xu để mua một chiếc kẹo, trong khi một đứa trẻ khác ở tuổi thiếu niên có thể cần 80 đô la để tham gia đội tennis. Đứa trẻ học lớp sáu có thể muốn dùng tiền tiêu vặt để mua một trò chơi mới. Dù những khoản này không ảnh hưởng lớn đến ngân sách gia đình, nhưng chúng lại phản ánh mối quan hệ tài chính giữa bạn và con cái.

Khi đứa con nhỏ của bạn xin một cây kẹo, bạn không chỉ nghĩ đến giá trị của nó, chỉ 25 xu. Thay vào đó, bạn suy nghĩ về việc trong tương lai con sẽ đòi hỏi thêm bao nhiêu thứ nữa, và liệu việc luôn đáp ứng yêu cầu của con có khiến con trở nên “tham lam” hay không. Chi tiền cho câu lạc bộ tennis của con không chỉ là một khoản hỗ trợ tài chính, mà còn thể hiện rằng bạn đang khuyến khích sở thích của con. Đó cũng có thể là cơ hội để dạy con về việc tự chịu trách nhiệm tài chính, hoặc lúc thích hợp để nhắc nhở con rằng lịch trình của con đang quá bận rộn. Đối với trò chơi DS, nó không chỉ là trò giải trí, mà còn là cơ hội để bạn thể hiện sự tin tưởng vào khả năng đánh giá của con. Hoặc ngược lại, đó có thể là lúc bạn cần kiểm soát một thói quen đang vượt ngoài tầm kiểm soát, đồng thời dạy con về tầm quan trọng của việc kiềm chế mong muốn.

Mỗi quyết định liên quan đến tiền bạc thực chất là một phần trong bức tranh lớn về mối quan hệ tài chính trong gia đình. Nếu bạn biết cách hướng dẫn con thông qua các quyết định này, bạn không chỉ giúp con phát triển khả năng quản lý tài chính thông minh, mà còn củng cố sự gắn kết tình cảm giữa bạn và con. Ngược lại, nếu không hiểu rõ các tín hiệu, những quyết định tài chính có thể gây ra xung đột trong gia đình.

Khi Bethany còn là thiếu niên, cô đã đạt được thứ hạng vận động viên bơi lội cấp quốc gia. Huấn luyện viên muốn cô tham gia trại huấn luyện quan trọng cùng đội tuyển Olympic. Đây là một cơ hội lớn với Bethany, và cô rất tự hào khi được mời. Khi chuẩn bị cho chuyến đi, huấn luyện viên thông báo với mẹ Bethany rằng cần mua một bộ đồ bơi đặc biệt cho đội, giá 35 đô la. Tuy nhiên, mẹ của Bethany, người không thích chi tiêu, cho rằng việc này không cần thiết vì Bethany đã có nhiều đồ bơi. Khi Bethany nghe được cuộc trò chuyện và thấy mẹ từ chối mua bộ đồ mới, cô cảm thấy rất thất vọng.

Với mẹ của Bethany, đó chỉ là một quyết định tài chính đơn giản. Nhưng với Bethany, việc mẹ không chịu chi tiền mua đồ bơi khiến cô cảm thấy bị mẹ thiếu ủng hộ cho ước mơ của mình. Trong tâm trí Bethany, trại huấn luyện này là cơ hội lớn hiếm có, và mẹ lại không thể bỏ ra 35 đô la để ủng hộ cô. Điều đó khiến cô tự hỏi liệu mình có giá trị đến mức đó không?

Quyết định này đã gây tổn thương cho Bethany và tạo ra một khoảng cách giữa cô và mẹ. Dù mẹ của Bethany không cố ý làm tổn thương con, nhưng khi trưởng thành, Bethany mới hiểu được cách mẹ cô nhìn nhận về tiền bạc.

Khi cha mẹ chia sẻ về kỷ niệm thời thơ ấu của họ, từ việc kiếm tiền tiêu vặt, đi nghỉ mát, đến tìm kiếm công việc đầu tiên, họ thường kể những câu chuyện tương tự như Bethany – khi một quyết định tài chính trở thành nguyên nhân gây mâu thuẫn với cha mẹ.

Henry nhớ lại cách anh lên kế hoạch tiết kiệm tiền từ việc giao báo để mua một chiếc xe đạp mới, nhưng bố mẹ lại kỳ vọng anh sử dụng số tiền đó để mua quần áo và đồ dùng học tập.

Peter thì kể về lần anh và bố tranh cãi xoay quanh việc mua chiếc xe hơi đầu tiên. Bố anh muốn anh chọn một chiếc xe tiết kiệm và an toàn, nhưng Peter lại muốn mua một chiếc xe hợp thời trang theo sở thích của mình.

Mẹ của Rachelle thì rất tiết kiệm, ít khi mua quần áo mới hay đồ chơi cho con. Ngay cả khi Rachelle nài nỉ xin bố mẹ mua cho một món đồ chơi mới vào dịp Giáng sinh, mỗi năm cô vẫn chỉ nhận được búp bê và quần áo cũ. “Nếu gia đình tôi thực sự nghèo, tôi còn có thể hiểu được,” Rachelle nói, “nhưng nhà tôi có tiền. Mẹ chỉ không muốn tiêu vào những thứ bà biết sẽ nhanh chóng bị bỏ đi do chúng tôi lớn nhanh hoặc có thể làm hỏng. Tôi hiểu mẹ cố gắng chi tiêu cẩn thận, nhưng tôi chỉ thấy bà chú trọng vào việc tiết kiệm hơn là tặng cho con những điều đặc biệt.”

Có lẽ bạn cũng có những câu chuyện tương tự. Hầu hết chúng ta đều có thể nhớ về một lần nào đó đã xảy ra mâu thuẫn với cha mẹ về một quyết định tài chính. Nếu bạn vẫn còn nhớ rõ, đó là vì bạn đã có một phản ứng cảm xúc mạnh trước tình huống đó – sự căng thẳng giữa bạn và cha mẹ. Những xung đột như vậy có thể xảy ra khi bạn 7 tuổi hoặc thậm chí là 70 tuổi; thực tế là… nó sẽ luôn xảy ra.

Đây là bản chất thực sự của mối quan hệ với tiền bạc.

Mối quan hệ này không phải là về việc bạn chi bao nhiêu cho con cái, cũng không phải về việc tiết kiệm bao nhiêu cho chúng vào đại học, hay cho bao nhiêu tiền tiêu vặt. Nó cũng không liên quan đến việc bạn nợ hoặc đầu tư bao nhiêu. Những điều đó chỉ là các vấn đề tài chính, và chúng tôi sẽ không thảo luận ở đây.

Thay vào đó, chúng tôi sẽ tập trung vào điều thực sự có thể xây dựng hoặc phá vỡ một gia đình – chính là mối quan hệ giữa các thành viên. Bạn có thể có một kế hoạch tài chính hoàn hảo, quỹ đại học dồi dào và nguồn tiền tiêu vặt tuyệt vời, nhưng nếu bạn luôn tranh cãi với con cái về cách chúng sử dụng tiền, hoặc bạn bỏ lỡ những khoảnh khắc quý giá ở hiện tại chỉ để dành dụm cho tương lai, thì rất có thể bạn đang tập trung vào mục tiêu sai. Bạn có thể đạt được sự ổn định tài chính trong tương lai, nhưng sẽ phải đối mặt với một gia đình đầy mâu thuẫn.

Chính vì vậy, chúng tôi sẽ tập trung vào việc xây dựng mối quan hệ tài chính giữa cha mẹ và con cái. Dù có lập ra bao nhiêu bảng phân công việc nhà hay kế hoạch tiết kiệm đi nữa, chúng sẽ không có ý nghĩa gì nếu các mối quan hệ trong gia đình bị tổn hại. Do đó, chúng tôi tập trung vào khía cạnh tài chính trong mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái, thay vì nhấn mạnh đến mối quan hệ giữa vợ chồng. Việc chọn lọc ngôn từ này nhằm khẳng định rằng gia đình không chỉ bao gồm các cặp bố mẹ truyền thống. Chúng tôi mong muốn rằng cả cha mẹ đơn thân, cũng như những gia đình có bố dượng hoặc mẹ kế, đều cảm thấy được khuyến khích và tham gia vào các cuộc thảo luận này. Điều cốt lõi là tất cả người lớn có vai trò trong cuộc sống của trẻ em cần cùng nhau hợp tác để giúp trẻ phát triển kỹ năng quản lý tài chính.

Trong hai chương tiếp theo, chúng tôi sẽ cung cấp những nền tảng cơ bản để xây dựng mối quan hệ tài chính bền vững và lành mạnh giữa cha mẹ và con cái. Sau đó, chúng tôi sẽ đi sâu hơn vào các thách thức mà các bậc cha mẹ phải đối diện khi giúp con cái học cách quản lý tiền bạc và các mối quan hệ xã hội. Đây là một lý thuyết tổng hợp kết hợp với những lời khuyên thực tiễn, nhằm đảm bảo rằng tiền bạc không trở thành nguyên nhân gây mâu thuẫn trong gia đình. Ngược lại, nó có thể là yếu tố gắn kết gia đình thêm bền chặt.