4.1. Nhu cầu vật tư và những đặc trưng cơ bản – Chương 4: QUẢN TRỊ NHU CẦU – Giáo trình Quản trị Logistics – GS.TS. Đặng Đình Đào

4.1.1. Khái niệm và những đặc điểm của nhu cầu vật tư

Nhu cầu là một khái niệm cơ bản trong Marketing, thường được hiểu là cảm giác thiếu hụt một thứ gì đó mà con người cảm nhận được. Nhu cầu rất đa dạng và bao gồm nhiều loại như nhu cầu vật chất (ăn uống, mặc quần áo) và nhu cầu tinh thần (tri thức, văn hóa, giải trí). Đây là những yếu tố không thể thiếu trong cuộc sống hàng ngày, quyết định các hành vi của con người.

Do nhu cầu là sự thiếu hụt, nó dẫn đến sự mong muốn được thỏa mãn. Nhu cầu càng quan trọng, mong muốn thỏa mãn càng lớn. Khi một nhu cầu không được đáp ứng, con người có hai lựa chọn: tìm cách để thỏa mãn hoặc kiềm chế nhu cầu đó. Trong bối cảnh xã hội ngày càng phát triển, nhu cầu của con người cũng tăng lên cùng với sự tiến bộ của sản xuất và đời sống xã hội. Các doanh nghiệp sản xuất, để có thể tồn tại và phát triển, phải nắm bắt và tạo ra sự kết nối giữa sản phẩm của họ với nhu cầu của xã hội. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng các doanh nghiệp không tạo ra nhu cầu; nhu cầu tồn tại sẵn trong xã hội, họ chỉ kích thích và đáp ứng nó.

Mặc dù nhu cầu và mong muốn của con người là vô hạn, nguồn lực để thỏa mãn chúng lại rất hạn chế. Do đó, con người thường phải lựa chọn những hàng hóa, dịch vụ có khả năng thỏa mãn tốt nhất mong muốn của mình trong giới hạn tài chính có sẵn. Khi có đủ tài chính, nhu cầu sẽ biến thành cầu trên thị trường. Chính vì vậy, có sự khác biệt cần phân biệt giữa nhu cầu và cầu. Nhu cầu là một phạm trù kinh tế quan trọng, thể hiện sự phụ thuộc giữa các đơn vị sản xuất, kinh doanh và các hộ tiêu dùng vào điều kiện của quá trình tái sản xuất xã hội.

Tính khách quan của nhu cầu thể hiện ở chỗ nhu cầu không phụ thuộc vào việc xác định giá trị của nó. Khi nhu cầu vật tư phát sinh, nó đại diện cho những nhu cầu cần thiết về nguyên vật liệu, máy móc thiết bị để phục vụ cho các hoạt động sản xuất kinh doanh. Nhu cầu vật tư, vì thế, cũng có những đặc điểm giống như nhu cầu hàng hóa và dịch vụ nói chung. Tuy nhiên, vật tư là hàng hóa công nghiệp, nên nó khác biệt cơ bản so với hàng hóa tiêu dùng cá nhân về mặt công dụng. Trong khi hàng hóa tiêu dùng cá nhân được mua sắm dựa trên thói quen và sở thích của người tiêu dùng, thì vật tư được sử dụng để sản xuất ra các sản phẩm khác hoặc phục vụ cho việc điều hành doanh nghiệp và các hoạt động sản xuất.

Sự khác biệt này dẫn đến sự khác biệt trong cách vận động của cầu vật tư so với cầu hàng hóa tiêu dùng. Độ co giãn của cầu vật tư tác động trực tiếp đến nhu cầu vật tư trong sản xuất. Vật tư là hàng hóa công nghiệp nên độ co giãn của cầu thường thấp hơn so với hàng tiêu dùng cá nhân, đặc biệt là với các nguyên vật liệu chính, chúng thường có độ đàn hồi thấp hơn so với các vật liệu phụ. Điều này phổ biến trong các ngành sản xuất công nghiệp và xây dựng, khi quá trình bảo đảm vật tư phụ thuộc vào công nghệ sản xuất thay vì thói quen hoặc sở thích của người tiêu dùng.

Trong nền kinh tế hàng hóa, nhu cầu vật tư luôn được biểu hiện dưới dạng cầu. Cầu là một phạm trù kinh tế phức tạp, có mối quan hệ trực tiếp với các quy luật kinh tế, sản xuất và lưu thông hàng hóa, đồng thời là yếu tố quan trọng trong thị trường vật tư. Cũng giống như nhu cầu và cầu nói chung, nhu cầu vật tư và cầu vật tư có sự khác biệt cần được phân biệt. Nhu cầu vật tư liên quan trực tiếp đến hoạt động sản xuất, trong khi cầu vật tư lại được xác định thông qua nhu cầu vật tư, khả năng thanh toán, giá cả và các điều kiện cung ứng, tín dụng. Cầu vật tư được xác định bởi nhu cầu vật tư có khả năng thanh toán, do đó nhu cầu vật tư thường rộng hơn cầu vật tư. Không có nhu cầu vật tư thì sẽ không có cầu vật tư, nhưng cầu vật tư lại không phản ánh toàn bộ nhu cầu vật tư.

4.1.2. Đặc trưng cơ bản của nhu cầu vật tư

Nhu cầu vật tư kỹ thuật, tương tự như quá trình bảo đảm vật tư cho sản xuất, mang tính khách quan. Nó phản ánh yêu cầu của quá trình sản xuất đối với các loại vật tư nhất định. Nhu cầu vật tư có những đặc trưng quan trọng sau đây:
🏭 Liên quan trực tiếp đến hoạt động sản xuất: Nhu cầu vật tư luôn xuất phát từ nhu cầu sản xuất kinh doanh và không tồn tại một cách độc lập mà gắn liền với quá trình sản xuất vật chất.
⚙️ Được hình thành trong lĩnh vực sản xuất vật chất: Nhu cầu vật tư kỹ thuật thường phát sinh trong quá trình sản xuất và được định hình bởi các yêu cầu về kỹ thuật, công nghệ.
🌍 Tính xã hội của nhu cầu vật tư kỹ thuật: Nhu cầu vật tư không chỉ là một vấn đề cá nhân hay doanh nghiệp mà còn liên quan đến các yếu tố xã hội khác như môi trường kinh tế, cơ sở hạ tầng, và chính sách nhà nước.
🔄 Tính thay thế lẫn nhau của nhu cầu vật tư: Các loại vật tư có thể thay thế lẫn nhau trong nhiều trường hợp khi có những thay đổi về công nghệ hoặc điều kiện sản xuất.
➕ Tính bổ sung của nhu cầu vật tư: Các loại vật tư có thể bổ sung lẫn nhau, nghĩa là một loại vật tư có thể không thể hoạt động hiệu quả nếu không có sự hỗ trợ từ các loại vật tư khác.
📊 Tính khách quan: Nhu cầu vật tư phản ánh trực tiếp yêu cầu của sản xuất, không phụ thuộc vào sở thích cá nhân hay các yếu tố chủ quan khác.
🔧 Tính đa dạng: Do sự phát triển của công nghệ và các yêu cầu sản xuất khác nhau, nhu cầu vật tư cũng rất đa dạng và phong phú, phụ thuộc vào từng ngành nghề, lĩnh vực sản xuất.

Với những đặc trưng nêu trên, việc nghiên cứu và xác định nhu cầu vật tư tại các doanh nghiệp là một nhiệm vụ phức tạp. Điều này đòi hỏi cán bộ kinh doanh phải có kiến thức chuyên sâu về hàng hóa công nghiệp, công nghệ sản xuất, cũng như các kỹ năng thương mại, quản lý và phân tích thị trường.

Mỗi ngày một câu truyền cảm hứng:
Tập trung vào điều tốt đẹp ngay bây giờ và tin tưởng rằng tương lai sẽ được xây dựng từ những hành động tích cực hiện tại.
Điều ngăn cản bạn tận hưởng những giây phút hạnh phúc trong hiện tại đó là vì bạn bị cuốn vào dòng suy nghĩ lo lắng về tương lai.